Klucze dynamometryczne – wiedza podstawowa i zastosowanie
Klucze dynamometryczne zapewniają bezpieczeństwo, chronią śruby, nakrętki oraz gwinty na motocyklu.
Uwaga: Filmy sa w jezyku niemieckim.
- Wiedza podstawowa i zastosowanie
- Obliczenie momentu dokręcania
- 5 grzechów głównych podczas obsługi kluczy dynamometrycznych
- Typy kluczy dynamometrycznych
- Wskazówkowe klucze dynamometryczne
- Wyzwalany klucz dynamometryczny
- Prawidłowy rozmiar klucza
- Porada praktyczna*
- Zastosowanie
- Regulacja klucza dynamometrycznego – tak więc idzie
- 01 – Nastawianie wartości zadanej na kluczu dynamometrycznym
- 02 – Dokręcanie połączenia śrubowego
- Pozostałe porady dotyczące pracy i pielęgnacji
Wiedza podstawowa i zastosowanie
Każda osoba, która zamierza majsterkować przy swoim motocyklu, nie uniknie styczności z tematem klucza dynamometrycznego. Albowiem liczne połączenia śrubowe na maszynie muszą być dokręcane z dokładnie zdefiniowaną siłą. Użycie nadmiernej siły mogłoby spowodować zerwanie śruby lub zniszczenie gwintu. Natomiast zbyt mała siła mogłaby oznaczać poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa na przykład w przypadku nakrętek osi lub sworzni zacisków hamulcowych.
Wykorzystanie klucza dynamometrycznego stanowi gwarancję – przy założeniu prawidłowego zastosowania – uzyskania dokładnego momentu dokręcania, a co za tym idzie – optymalnej siły zacisku między śrubą i gwintem.
Obliczenie momentu dokręcania
Obliczenie momentu dokręcania
Nawiasem mówiąc: moment dokręcania (M) jest obliczany na podstawie iloczynu promienia ramienia dźwigni (r) i przyłożonej siły (F).
W przypadku stosowanych w praktyce w pojazdach połączeń śrubowych producenci podają specjalne momenty dokręcania, z których dokładnymi wartościami można zapoznać się w podręczniku serwisowym bądź instrukcji obsługi motocykla. Do takich połączeń zaliczają się np. nakrętki osi, korek spustowy oleju, sworznie zacisków hamulcowych, sworznie na półce widelca, śruby głowicy cylindrów i rozmaite śruby do silników. Przekroczenie podanych wartości może prowadzić do deformacji elementu, jego nadmiernego naprężenia, skrzywienia np. powierzchni uszczelniającej, wyrwania gwintu bądź zerwania sworznia.
Ponadto w przypadku śrub znormalizowanych w zależności od średnicy gwintu, skoku gwintu, materiału i klasy jakości istnieją powszechnie obowiązujące, określane przez normy momenty dokręcania. Można je traktować jako wartości orientacyjne, jeśli dla jakiegoś połączenia śrubowego brak jest innych zaleceń. Takie wartości można znaleźć np. w Internecie, podręczniku specjalistycznym lub zbiorze tabel w zakresie techniki metali lub pojazdów mechanicznych, jak również (we fragmentach) w naszej poradzie „zrób to sam” Wiedza podstawowa o śrubach.
5 grzechów głównych podczas obsługi kluczy dynamometrycznych
- NIE WOLNO: po zakończonej pracy zostawiać klucza dynamometrycznego z nastawioną wartością, gdyż doprowadzi to do zużycia sprężyny.
- NIE WOLNO: obracać klucza dynamometrycznego poza zakres wartości podziałki, gdyż doprowadzi to do zużycia sprężyny.
- NIE WOLNO: wstawiać między klucz i śrubę przegubów krzyżowych ani przedłużek, gdyż spowoduje to zafałszowanie momentu dokręcania.
- NIE WOLNO: rozkładać klucza dynamometrycznego na części, gdyż spowoduje to zafałszowanie skalibrowanych wartości.
- NIE WOLNO: wykorzystywać klucza dynamometrycznego do odkręcania zablokowanych śrub, gdyż prowadzi to do uszkodzeń. Może dojść do zmiany skalibrowanych wartości.
Typy kluczy dynamometrycznych
Funkcjonowanie kluczy dynamometrycznych opiera się na różnych zasadach działania. W pierwszym rzędzie rozróżnia się między „wskazówkowymi” i wyzwalanymi” kluczami dynamometrycznymi.
Wyzwalany klucz dynamometryczny
Wskazówkowe klucze dynamometryczne
Najprostsza i przeważnie najprzystępniejsza postać klucza dynamometrycznego to drążek obrotowy, którego skręt względem drążka stałego wskazuje wartość na podziałce lub czujniku zegarowym. Obracając klucz, należy uważnie obserwować wartość wskaźnika i natychmiast przerwać obrót po osiągnięciu zadanej wartości.
Wyzwalany klucz dynamometryczny
Wyzwalany klucz dynamometryczny
Przed zastosowaniem kluczy dynamometrycznych tego typu konieczne jest nastawienie wartości zadanej. Po osiągnięciu tej wartości następuje wyzwolenie sygnału. Sygnały można podzielić na słyszalne oraz wyczuwalne (klucze „klikowe”). Ale sygnałem może być także prześlizgiwanie się (klucze sprzęgłowe) lub uginanie (klucze łamane), sygnał może być również wskazywany za pośrednictwem wskaźnika.
Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem klucza dynamometrycznego jest klucz „klikowy”, w związku z czym poniższy opis szczegółowy odnosi się do klucza tego typu oraz sposobu jego użytkowania.
Prawidłowy rozmiar klucza
Klucze dynamometryczne są dostępne z różnymi rozmiarami przeznaczonymi do odmiennych zakresów momentu dokręcania. W przypadku motocykli większość wartości momentu dokręcania mieści się w zakresie od 3 Nm do 200 Nm. Jednak żaden klucz dynamometryczny nie może pokryć tak dużego zakresu w całości. Dlatego w zależności od zakresu stosowania potrzebne są klucze o różnych rozmiarach. W doborze odpowiednich kluczy może być przydatna instrukcja obsługi posiadanego motocykla. Dokument ten zawiera zazwyczaj tabele z wymaganymi momentami dokręcania.
Porada praktyczna*
W przypadku dużego klucza o zakresie np. 20–110 Nm wyzwolenie następujące w dolnym zakresie skali, czyli w zakresie 20–30 Nm, jest bardzo słabo wyczuwalne, dlatego wymaga pewnej koncentracji. Aby wykluczyć ewentualność błędów, lepiej jest sięgnąć po kolejny mniejszy klucz (np. 6–30 Nm), ponieważ wtedy sygnał wyzwolenia jest wyraźniej wyczuwalny.
Zastosowanie
Praca z kluczem dynamometrycznym wymaga staranności oraz odrobiny praktyki i przyzwyczajenia. Warto stosować się do podanych niżej porad. Niniejsza instrukcja dotyczy kluczy „klikowych”.
*Nawiasem mówiąc: klucze dynamometryczne w asortymencie Louis obejmują zakres 3–210 Nm.
Regulacja klucza dynamometrycznego – tak więc idzie
Krok 1, ilustr. 1: tak wygląda nastawa 40 Nm
01 – Nastawianie wartości zadanej na kluczu dynamometrycznym
W pierwszej kolejności należy sprawdzić wartość momentu dokręcania dla dokręcanej śruby w podręczniku serwisowym lub instrukcji obsługi. Następnie trzeba zablokować zabezpieczenie na końcu rękojeści. Teraz można nastawić wartość w niżej opisany sposób poprzez obrót rękojeści.
Pierwszy przykład: śruba wymaga dokręcenia z momentem 40 Nm. W tym celu należy obrócić rękojeść obrotową na tyle, aby krawędź odniesienia na wysokości pozycji zerowej dokładnie pokrywała się z kreską wartości 40 na podziałce.
Krok 1, ilustr. 2: tak wygląda nastawa 44 Nm
Drugi przykład: śruba wymaga dokręcenia z momentem 44 Nm. W tym celu należy ponownie obrócić rękojeść obrotową na tyle, aby krawędź odniesienia na wysokości pozycji zerowej dokładnie pokrywała się z kreską wartości 40 na podziałce. Teraz trzeba obracać rękojeść dalej, aż pozycja 4 na rękojeści obrotowej pokryje się z pionową linią podziałki.
Na koniec trzeba przesunąć zabezpieczenie na końcu rękojeści z powrotem do pozycji blokady. Klucz dynamometryczny jest gotowy do użycia.
Krok 2: powolne i stałe ciągnięcie aż do sygnału wyzwolenia
02 – Dokręcanie połączenia śrubowego
Teraz za pomocą klucza dynamometrycznego można dokręcić połączenie śrubowe, które wcześniej zostało lekko dokręcone ręką. W tym celu trzeba przyłożyć klucz dynamometryczny z odpowiednią nasadką (końcówką klucza nasadowego lub nasadką typu bit) do śruby, po czym spokojnie i z jednakową siłą ciągnąć za rękojeść ramienia dźwigni.
Osiągnięcie nastawionego momentu dokręcania jest sygnalizowane poprzez wyczuwalne małe szarpnięcie z równoczesnym dźwiękiem „kliknięcia”. Należy zwracać uwagę na to wyzwolenie klucza! Potem nie wolno ciągnąć dalej, gdyż w przeciwnym razie zostanie przekroczony nastawiony moment dokręcania.
Uwaga: zatem po sygnale należy samodzielnie zakończyć przyłożenie siły, klucz nie zrobi tego automatycznie!
Jeśli śruba sprawia wrażenie, że nie wytrzymuje momentu dokręcania podczas dokręcania, wydaje się „miękka” itp., trzeba natychmiast przerwać dokręcanie. Przypuszczalnie gwint jest uszkodzony lub po prostu materiał śruby jest zbyt miękki. Trzeba sprawdzić komponenty, zanim dojdzie do zerwania gwintu, co może bardzo utrudnić demontaż śruby.
Na elementach z wieloma równoległymi połączeniami śrubowymi, np. głowicach cylindrów, śruby są dokręcane stopniowo: najpierw wszystkie śruby z użyciem niskiej wartości momentu dokręcania, następnie z użyciem średniej wartości, a dopiero w trzecim kroku z użyciem ostatecznej wartości momentu dokręcania. Taka metoda umożliwia równomierne osadzenie dokręcanego elementu, który na skutek tego nie zostaje skrzywiony ani nie pęka.
Prócz tego należy przy tym uwzględniać, że niektóre elementy z wieloma połączeniami śrubowymi wymagają dokręcania w określonej kolejności, np. na krzyż lub od wewnątrz do zewnątrz. Wówczas należy zawsze pracować zgodnie z zaleceniem producenta.
Jeśli klucz dynamometryczny spełnił swoje zadanie, zostaje odblokowany, a nastawcza rękojeść obrotowa jest przestawiana z powrotem na tyle, aby krawędź zrównała się z najniższą wartością liczbową na podziałce, jednak nie dalej. Tylko w tej pozycji sprężyna we wnętrzu klucza dynamometrycznego jest rozluźniona. Każde stałe obciążenie, niezależnie od tego, czy mowa jest o rozciąganiu, czy też o ściskaniu, prowadziłoby do zużycia sprężyny i nieodwracalnego pogorszenia dokładności wskazań.
Pozostałe porady dotyczące pracy i pielęgnacji
- Przed pierwszym rzeczywistym zastosowaniem na pojeździe warto wpierw wypróbować klucz na niewrażliwym obiekcie, aby zapoznać się ze sposobem działania mechanizmu. Trzeba przywyknąć do do sygnału wyzwolenia dla różnych momentów dokręcania i upewnić się co do prawidłowego działania narzędzia.
- W trakcie pracy z kluczem dynamometrycznym trzeba zrezygnować ze stosowania przedłużek z przegubem krzyżowym, gdyż mogą one spowodować zafałszowanie momentu dokręcania.
- Nie wolno używać klucza dynamometrycznego w roli dźwigni do odkręcania zablokowanych połączeń śrubowych. To nie jest narzędzie do odkręcania! W przeciwnym razie może dojść do rozregulowania wartości kalibracji klucza dynamometrycznego.
- Wiele kluczy dynamometrycznych nie nadaje się do dokręcania śrub z gwintem lewoskrętnym. W razie potrzeby należy to sprawdzić w instrukcji użytkowania.
- Klucze dynamometryczne czyści się za pomocą ścierki i ewentualnie odrobiny oleju do mechanizmów precyzyjnych do części metalowych. Zewnętrzne części metalowe można również zabezpieczać przed korozją za pomocą sprayu antykorozyjnego. W żadnym razie nie wolno rozkładać klucza dynamometrycznego na części w celu czyszczenia ani zanurzać go w roztworze czyszczącym.
- Producent zapewnił dostateczne smarowanie mechanizmu klucza dynamometrycznego. Jeśli klucz nie jest przez dłuższy czas używany, należy kilkukrotnie aktywować rękojeść obrotową. Czynność ta powoduje ponowne rozprowadzenie środka smarowego w mechanizmie.
- Z kluczem dynamometrycznym należy obchodzić się starannie, nie wolno go upuszczać ani przechowywać w wilgotnym otoczeniu.
Centrum Techniczne Luis
Jeśli masz pytanie techniczne dotyczące swojego motocykla, skontaktuj się z naszym Centrum Technicznym. Ma ono doświadczenie, odpowiednie źródła i zna mnóstwo adresów.
Pamiętaj!
Porady dla majsterkowiczów to ogólne praktyki, które mogą nie być odpowiednie dla wszystkich pojazdów lub poszczególnych elementów. Panujące u Ciebie warunki w niektórych przypadkach mogą być zgoła inne, dlatego nie możemy całkowicie zagwarantować adekwatności informacji podanych w poradach dla majsterkowiczów.
Dziękujemy za wyrozumiałość.